حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی، در توس خراسان، همزمان با «جنبش  استقلال‌خواهی» و «هویت‌ طلبی ایرانیان» در زمان سامانیان چشم بر جهان گشود. او تحت تاثیر این جنبش‌ها، شیدای «هویت ایرانی» بود. حکیم توس، پیشه دهقانی داشت و به سبب عشق بی‌نهایت به ایران دست به سرایش پرآوازه‌ترین سرودهٔ پارسی یعنی «شاهنامه» ‌زد. فردوسی بدون شک سراینده‌ای برای «ایران» و «حماسه ملی ایرانیان» است. نام فردوسی از این جهت با کلمه «حکیم» همراه است که او دانش‌آموخته «حکمت خسروانی» بوده؛ حکمت خسروانی از اساس بر پایه فلسفه و عرفان «ایران باستان» است و اساتید این حکمت را «فرزانگان خسروانی» خطاب می‌کردند. از ابیات و شکل روایت‌های حکیم توس می‌توان به این باور رسید که او بر اندیشه‌ها و آیین‌ های ایران باستان همانند مزدیسنا، زروانی و مهرپرستی، جنبش شعوبیه، اشراف کامل داشته است.

گفته می‌شود فردوسی در ۶۱۰۰۰ بیت «شاهنامه» را سروده است. این اثر ارزشمند پارسی در زمانی سروده شد که بر سرزمین ایران، فرهنگ و زبان عربی سایه انداخته بود. فردوسی تلاش کرد تا روایتی ماندگار از آیین‌ها، تاریخ و هویت ایرانی را منظوم کند و برای آیندگان به یادگار بگذارد.

کهن‌ترین شاهنامه دستنویس موجود «شاهنامه فلورانس» می‌باشد. در دانشنامه ایرانیکا آمده است که در زمان مرگ وی، به دلیل مخالفت واعظان مسلمان اجازه دفن پیکر فردوسی را در گورستان مسلمانان نمی‌دهند و او در باغ شخصی خویش دفن می‌شود.  آرامگاه فردوسی بین سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ به فرمان رضاشاه بازسازی و با حضور وی افتتاح شد.

هویت ایرانی بخشی از بقا و مانایی خود را مدیون فردوسی است. به قول «بهار»:

آنچه کورش کرد و دارا، و آنچه زردشت مهین

زنده ‎گشت از همت فردوسی سحر‎آفرین 

نام ایران رفته بود از یاد تا تازی و ترک

ترکتازی را برون راندند لاشه از کمین

شد درفش کاویانی باز بر پا تا کشید

این سوار پارسی رخش فصاحت زیر زمین

روح حکیم فرزانه شاد و روانش در آرامش